Plushuis Woonboerderij Heesbeen

Een van de mede-eigenaren van een monumentale Brabantse woonboerderij heeft aan ons gevraagd om een verkennende case-studie te doen naar de mogelijkheden om deze woning energieneutraal, of liever nog energiepositief te maken.

Het gaat om een zeer a-typische boerderij, die in de geschiedenisboeken staat beschreven als ’t Slot te Heesbeen (gem. Heusden). Deze boerderij deed dienst als fruitbewaarplaats en schapenboerderij, en werd ooit genomineerd als mooiste boerderij van Brabant. Sinds 1976 is het in gebruik als woonboerderij, zie voor uitvoerige beschrijving de website www.woonboerderijtslot.nl

Een huis als systeem

Nicolaas van Everdingen van Plushuis beschouwt een huis altijd als een systeem: Er gaat een hoeveelheid energie in, die vervolgens gegarandeerd 100% weglekt via de routes water en lucht. En het allerbelangrijkste: er willen vooral mensen prettig in wonen. 

Deze woonboerderij heeft een paar mooie aangrijpingspunten voor zo’n systeembenadering, mét oog voor de bewoners:

* De muren zijn extreem dik en goed geïsoleerd. In 1943 werd in de boerderij een fruitbewaarplaats gemaakt. Daarbij zijn dikke platen natuurkurk aan de binnenzijde aangebracht, dus mooi damp-open;

* Het volledige rieten dak is in 2011 gerestaureerd;

* De voormalige schapenschuur achter de woonboerderij heeft een dak Oost-West gericht, en ligt op ca. 20 graden dakhelling. Dit is ideaal om veel zonnestroom te produceren, en eventueel tapwater;

* Voor de boerderij langs stroomt het riviertje Het Oude Maasje. Dit is een perfecte energiebron voor een warmtepomp.

Maar al te vaak wordt door energieadviseurs gezegd: “De goedkoopste groene energie komt uit een windmolen op land, en isoleren is altijd duurder, dus een paar infrarood panelen erin, en stroom van een windmolen op zee erin, en je bent klaar met je all-electric aanpak”. Van Everdingen vindt dit een erg rigide benadering, die bovendien geen enkele comfortwinst oplevert. Sterker nog: Een boerderij waar het gemiddeld 16 graden is, en precies onder een infrarood paneel aanvoelt als 18-20 oC is echt geen vooruitgang ten opzichte van de situatie van voor de renovatie met het gasketeltje, dan kachel je pas echt achteruit! Bovendien geeft deze aanpak per saldo een TOEname in CO2 uitstoot, lees ook deze blog: natuurlijke weerstand tegen weerstandsverwarming

Wij hanteren bij al onze advieswerkzaamheden als leidraad de “Altijd Lente” ontwerpfilosofie: Door geen concessies te doen aan comforteisen (‘Licht, lucht & leven”) wordt het gevoel van “Altijd Lente” jaarrond het beste gegarandeerd.

Plushuis-plan

Plushuis komt met het volgende voorstel:

• Isoleer van binnenuit met biobased materialen als cellulose, vlas en hennep. Wij passen in dergelijke monumenten nooit fossiele isolatiematerialen toe vanwege het onvermogen om vocht te bufferen.

• Maak de schil goed luchtdicht. We sturen in de renovatie naar Plushuis-niveau op qv 10 waarden onder de 0,4. Meestal komen we in de eindtest met de blowerdoor-test onder de 0,3 uit. Hier geldt: hoe lager hoe beter. 

• Vervang alle kozijnen (vurenhout, uit 1976, sowieso aan vervanging toe) door passiefhuiskozijnen en hoog isolerend glas. In dit geval komt een stevige renovatie op een “organisch moment”: ’t Slot is augustus 2018 verkocht. De kozijnen en het enkele glas zijn sowieso aan vervanging toe, voor slechts € 30,-/m2 meerprijs ten opzichte van HR++ glas heb je tripleglas, dat 2 x zo goed isoleert...Dus stop met neuzelen over terugverdientijden, en tel uit je comfortwinst! 

In 2019 komt er vacüumglas op de markt dat door de zeer smalle inbouwdiepte heel erg geschikt is voor monumenten.

Voor kozijnen maken we zowel voor nieuwbouw als ook voor renovatie bij voorkeur gebruik van Finti-hout. Dit is vurenhout dat in duurzaam beheerde FSC productiebossen groeit en in Nederland thermisch wordt verduurzaamd. Daardoor gaat het langer mee dan tropisch hardhout, de eerste schilderbeurt is pas na 12 (!) jaar nodig. En het heeft veel betere isolatiewaarden dan hardhout (daar zit bijna geen isolerende lucht in, het is immers heel zwaar). Kozijnenbouwer HP Kozijn.nl maakt met een certificaat van het strenge Duiste passiefhuis-instituut prachtige kozijnen voor onze Plushuizen.  

•   Verwijder de tegels en betonvloer (ook uit 1976) die direct op het zandbed liggen, door een goed geïsoleerde vloer met vloerverwarming;

•   Gebruik water uit het riviertje voor de water-water warmtepomp.  De natuurkunde leert ons dat water van 4°C het zwaarste is: dus in de strengste winters zal ter plekke van de bronleiding altijd water van minimaal 4 graden zijn. In de praktijk zal dit echter meestal hoger zijn: In de nabij gelegen Biesbosch varieert de watertemperatuur van 6°C in de winter tot 18°C in de zomer. Ter vergelijking: een verticale bron levert jaarrond een brontemperatuur van ca. 10-12 °C. Deze is in aanleg echter weer duurder. 

•   De achtergelegen schuur heeft een dakoppervlak van ca. 450 m2. De helft op het oosten, de andere op het westen. Er liggen asbest golfplaten op, zodat dit dak in aanmerking komt voor de subsidieregeling verwijderen asbestdaken van RVO.

Energiebalans:

Met onze Plushuis rekentool berekenen we dat de warmtevraag in totaal ca. 30.000 kWh/jr zal zijn om deze boerderij van 300 m2 begane grondoppervlak en 2100 m3 inhoud na renovatie te verwarmen.

Deze warmtevraag wordt door een water-water warmtepomp met een jaarrond CoP van ca. 4 met een energieverbruik van ca. 7500 kWh/jr geleverd. Het tapwater wordt in de periode april – okt. volledig verzorgd door een zonneboiler. In de winter springt de warmtepomp bij.

Om de boerderij Nul-op-de-Meter te krijgen moet er additioneel 3150 kWh voor het huishoudelijk gebruik opgewekt worden; totaal dus ca. 10.650 kWh/jr dat voor deze all-electric woonboerderij nodig is. Als echte systeemdenker zou je dit elektriciteitsgebruik willen afdekken met een lokale windmolen. Er worden vlakbij plannen ontwikkeld voor 3 windmolens, maar voordat die draaien zijn we een paar jaar verder. 

We kiezen voor een dak vol zonnepanelen. Bij 150 kWh/m2/jaar opbrengst uit zonnepanelen is ca. 70 m2 dak nodig. Door deze samen met de overige 380 m2 dak van de schuur in een Postcoderoos project onder te brengen bij lokale energiecoöperatie Energiek Heusden kunnen bewoners in de omgeving investeren in een collectieve burgerzonnecentrale. Voordeel voor de bewoners is dat de energiebelasting 15 jaar gegarandeerd nihil is, en ze lopen geen risico’s op het afschaffen van de saldeerregeling. 

Financiering

Verschillende banken verstrekken een extra Nul-op-de-Meter hypotheek voor zo’n renovatie van € 25.000,- op voorwaarde dat er een Prestatiegarantie afgegeven wordt voor 10 jaar door de aanbieder. Plushuis heeft de nodige ervaring hiermee, zo hebben we voor dit nieuwbouwproject in Lunteren de eerste Nul-op-de-Meter hypotheek van Nederland verkregen door het afgeven van 10 jaar prestatiegaranties. Dit is ook voor deze renovatie goed te doen.

Bouwteam:

Plushuis werkt bij dergelijke uitdagende renovaties standaard met een zogenaamd bouwteam, waarbij architect, aannemer en klant onder leiding van de Plushuis-adviseur samen tot het beste plan komen.

Slotsom:

De opgave om de complete Nederlandse woningvoorraad in 2050 energieneutraal gemaakt te hebben lijkt bijna onmogelijk. Door voor de massa aan rijwoningen in te zetten op Stroomversnelling-achtige seriematige aanpak en voor de overgebleven woningen zoals dergelijke boerderijen met (systeem)kennis van zaken en het benutten van natuurlijke momenten en kansen maatwerk te leveren móet het volgens ons te doen zijn. Als we tenminste vandaag beginnen....